Bệnh tay chân miệng cảnh giác dấu hiệu chuyển nặng, cách chăm sóc cho trẻ nhỏ

Bệnh tay chân miệng chắc hẳn không còn xa lạ với mỗi chúng ta, có tốc độ lây lan khá nhanh và có thể gây nhiều biến chứng ảnh hưởng tới sức khỏe. Bệnh có một số biểu hiện khá giống với sốt xuất huyết cần nhận biết và có hướng chăm sóc đúng cách. Qua bài viết này, chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn một cách đầy đủ về những thông tin cần thiết về bệnh lý cũng như triệu chứng, cách điều trị và chăm sóc tại nhà.

1. Bệnh tay chân miệng là gì?

Bệnh tay chân miệng (HFMD – Hand, foot, and mouth disease) là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi virus. Biểu hiện đặc trưng của bệnh là đau họng, sốt, niêm mạc miệng và da bị tổn thương. Bên cạnh đó còn xuất hiện dạng phỏng nước ở những nơi như lòng bàn tay, chân và miệng của trẻ. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là hai đối tượng rất dễ mắc bệnh này.

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh tay chân miệng.

Tuy nhiên, đừng bao giờ chủ quan bởi vì bất cứ ai trong chúng ta đều tiềm ẩn nguy cơ mắc bệnh. Đối tượng dễ bị bệnh tay chân miệng nhất thường là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi. Bởi vì ở độ tuổi này, hệ thống miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, khả năng chống lại sự xâm nhập của virus, vi khuẩn còn rất yếu. Tuy nhiên, người lớn nếu không cẩn thận hoặc không tuân thủ các biện pháp phòng chống vẫn có thể mắc loại bệnh này. Bệnh thường xuất hiện quanh năm, nhưng cao điểm bùng phát thường rơi vào khoảng từ tháng 2 đến tháng 4, từ tháng 9 đến tháng 12.

Ở những vùng có khí hậu mát mẻ hoặc hơi lạnh như ôn đới, bệnh thường xuất hiện vào khoảng thời gian mùa hè và đầu thu. Tại những nơi có khí hậu nóng ẩm hơn như vùng nhiệt đới gió mùa, virus dễ phát triển nên bất cứ lúc nào cũng có thể bị nhiễm bệnh. Do đó, mỗi cá nhân cần tích cực nâng cao hiểu biết và tinh thần phòng bệnh để tránh lây nhiễm sau này.

(nguồn: CDC).

2. Nguyên nhân bị tay chân miệng

Tác nhân chính gây bệnh tay chân miệng điển hình là các nhóm virus đường ruột, thường gặp nhất là virus Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71. Trong đó, Coxsackievirus A16 là loại virus thường gây các triệu chứng ở thể nhẹ, bệnh nhân ít bị biến chứng và thông thường sẽ tự khỏi nhanh chóng. Enterovirus 71 là loại virus gây bệnh nặng hơn, các biến chứng xuất hiện cũng nguy hiểm hơn, có thể gây tử vong ở trẻ. Các virus đường ruột khác sẽ chỉ gây bệnh ở mức độ nhẹ.

Virus gây chân tay miệng thường là những virus có dạng hình cầu, đường kính rất nhỏ từ 27-30nm. Sau khi xâm nhập được vào cơ thể người, chúng thường trú ngụ chủ yếu tại những nơi như niêm mạc má hoặc niêm mạc ruột. Tiếp theo, các virus này sẽ di chuyển đến các hạch bạch huyết xung quanh, xâm nhập vào máu gây ra nhiễm trùng máu.

Điểm đến cuối cùng của các loại virus này chính là ở niêm mạc miệng và da. Chúng có thể làm lây lan bệnh thông qua dịch nhầy ở mũi họng, bằng mụn nước và qua cả chất thải, chẳng hạn như phân của người nhiễm bệnh. Vì thế, cần hạn chế tối thiểu sự tiếp xúc với người bệnh cũng như những đồ vật họ đã chạm qua.

3. Bệnh tay chân miệng có lây không?

Như đã đề cập, bệnh tay chân miệng là một dạng bệnh truyền nhiễm gây ra do virus. Đây là bệnh truyền nhiễm có thể lây lan bùng phát thành dịch rất nhanh. Thường gặp nhiều ở nhóm trẻ dưới 3 tuổi, giai đoạn này, trẻ bắt đầu biết bò, trườn, tập ăn dặm,… nên tiếp xúc nhiều với môi trường xung quanh. Nhất là khi đến trường mẫu giáo, trẻ sinh hoạt chung khiến nguy cơ lây nhiễm thuận lợi hơn.

Một vấn đề nữa mọi người cần biết, chân tay miệng không phải chỉ ảnh hưởng đến trẻ em. Vẫn có các báo cáo về những trường hợp người lớn bị tay chân miệng lây truyền từ trẻ mắc bệnh khi chăm sóc, vệ sinh cho trẻ nên cha mẹ, người thân có trẻ bị bệnh cần đặc biệt lưu ý.

4. Dấu hiệu và triệu chứng khi trẻ bị tay chân miệng

Các triệu chứng dễ dàng nhận thấy ở bệnh tay chân miệng có thể kể đến như: bệnh nhân bị sốt, lở loét miệng và tay chân, nổi các nốt mụn nước ở da,… Thông thường, dấu hiệu và tình trạng của bệnh sẽ chuyển biến qua bốn giai đoạn khác nhau.

4.1 Giai đoạn virus xâm nhập cơ thể

Ở giai đoạn này, do số lượng virus còn ít nên các triệu chứng và biểu hiện bên ngoài hầu như không có. Chính vì thế, bằng mắt thường rất khó để xác định được. Giai đoạn ủ bệnh thường sẽ kéo dài từ 3 đến 7 ngày.

4.2 Giai đoạn khởi phát bệnh

Giai đoạn 2 thường kéo dài trong vòng 2 ngày. Lúc này, cơ thể trẻ sẽ bắt đầu xuất hiện những triệu chứng nhẹ như: mệt mỏi, sốt nhẹ, lười ăn, đau họng hoặc có thể bị tiêu chảy. Khi bắt đầu có những dấu hiệu trên, bố mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám và có phác đồ điều trị kịp thời.

4.3 Giai đoạn toàn phát

Giai đoạn này thường kéo dài từ 3 đến 10 ngày sau khi khởi phát bệnh. Lúc này, bệnh nhi sẽ xuất hiện thêm nhiều triệu chứng rõ nét hơn, tình trạng bệnh cũng từ đó chuyển biến theo chiều hướng nặng lên. Các vết loét đỏ hoặc phỏng nước có đường kính từ 2 đến 3 mm sẽ xuất hiện ở niêm mạc vùng miệng, trên  lợi, xung quanh lưỡi,… gây ra cảm giác đau rát và vô cùng khó chịu cho trẻ.

Triệu chứng mụn nước ở tay khi mắc bệnh tay chân miệng

Triệu chứng tiếp theo là sự xuất hiện những nốt phát ban dạng phỏng nước ở lòng bàn tay và lòng bàn chân. Trong một số trường hợp, bệnh nhân còn bị tình trạng này ở vùng khuỷu tay, đầu gối hay xung quanh vùng sinh dục. Các vết phát ban này nhìn bằng mắt thường thì trông giống các nốt phẳng, có màu hơi đỏ, ấn vào không bị đau và có dịch trong.

Trẻ bị phát ban dạng mụn nước ở chân

Nếu không may, do chịu ma sát mà mụn nước bị vỡ ra thì người bệnh sẽ có cảm giác rất đau đớn. Hơn nữa, sau khi lành bệnh trở lại thì các vết này không những không mờ đi mà còn gây ra thâm sẹo. Điều này ảnh hưởng rất nhiều đến tính thẩm mỹ của người bệnh, do đó bố mẹ cần chú ý không để trẻ chạm tay hay ma sát vào mụn nước.

Ngoài ra, ở giai đoạn này trẻ có thể bị sốt và buồn nôn. Nếu trẻ bị sốt cao và nôn nhiều thì nguy cơ gây ra các biến chứng về thần kinh, tim mạch hay hô hấp là rất lớn.

4.4 Giai đoạn lui bệnh

Nếu trẻ vượt qua được giai đoạn toàn phát mà không xuất hiện biến chứng thì 3-5 ngày sau sẽ mau chóng khỏi bệnh. Những vết mụn nước sẽ biến mất, trẻ sẽ dần hồi phục.

Cha mẹ cần biết rằng những nốt thâm do mụn nước khi vỡ ra sẽ để lại sẹo. Do đó cần chú ý không để trẻ tự ý cạy vảy bởi có thể dẫn tới nhiễm trùng, viêm mủ, lúc đó nốt sẹo sẽ càng lớn hơn.

Bên cạnh các trẻ mau lành bệnh, một số trẻ sẽ xuất hiện các biến chứng về thần kinh. Có thể kể đến như giật mình khi ngủ, co giật, thậm chí là hôn mê. Nghiêm trọng hơn, người bệnh có thể xuất hiện những biến chứng liên quan mật thiết đến phổi như: tím tái, suy hô hấp,…. Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, bố mẹ cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám kịp thời.

5. Bệnh tay chân miệng khác với sốt xuất huyết & nhiệt miệng

Ở giai đoạn đầu của sốt xuất huyết, bệnh nhân thường có dấu hiệu sốt cao từ 38 độ trở lên. Đó cũng chính là một trong các biểu hiện của bệnh tay chân miệng. Tuy nhiên, sau đó người bệnh sốt xuất huyết  sẽ xuất hiện các nốt ban dưới da ở vùng cánh tay, cẳng chân, bụng,…

Trẻ cũng dễ bị sốt cao khi mắc tay chân miệng ba mẹ cần lưu ý kỹ các biểu hiện.

Triệu chứng ban đầu của nhiệt miệng và chân tay miệng khá giống nhau, đều xuất hiện những vết loét ở niêm mạc miệng gây cảm giác khó chịu và đau rát. Tuy nhiên, nếu nhiệt miệng chỉ gây tổn thương ở vùng khoang miệng thì bệnh tay chân miệng lại xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau, có thể kể đến như lòng bàn chân, lòng bàn tay…

Triệu chứng tay chân miệng và bệnh sốt xuất huyết khá tương đồng

6. Bệnh tay chân miệng có nguy hiểm không?

Theo thống kê của hệ thống giám sát bệnh truyền nhiễm, nước ta đã ghi nhận lên đến 17.451 số ca mắc tay chân miệng tính từ đầu năm 2021, trong đó đã có 4 ca không qua khỏi.

Bệnh chân tay miệng là loại bệnh lý cấp tính do virus gây ra, thường sẽ tự khỏi nhờ hệ miễn dịch của cơ thể. Trong một số trường hợp nếu không điều trị sớm, các triệu chứng có thể để lại những biến chứng nguy hiểm.

Biến chứng nhẹ nhất có thể gặp ở trẻ chính là biểu hiện của sự mất nước, do cơ thể không được cung cấp đủ lượng chất lỏng cần thiết. Bố mẹ cần chủ động và cố gắng bổ sung đủ nước cho trẻ thông qua việc ăn uống hàng ngày.

Trẻ cũng có thể gặp phải biến chứng rụng móng tay móng chân, tuy nhiên tỷ lệ này là rất hiếm. Hiện tượng mất móng thông thường sẽ diễn ra trong khoảng thời gian vài tuần sau khi mắc bệnh. Bố mẹ cũng không cần lo lắng quá bởi vì sau một thời gian móng của trẻ sẽ tự mọc trở lại.

Bệnh tay chân miệng có thể gây nhiều biến chứng nếu không được xử trí sớm

Một biến chứng nghiêm trọng hơn nữa chính là nguy cơ xuất hiện các bệnh liên quan đến thần kinh. Các bệnh đó đa phần sẽ tác động xấu đến vùng não như viêm não hay viêm màng não do virus gây ra. Thậm chí, cơ thể trẻ bị suy yếu dẫn đến tình trạng liệt các chi. Trong những trường hợp cực kỳ hiếm gặp, bệnh có thể gây ảnh hưởng xấu đến tim, thậm chí tử vong.

Chính vì thế, khi trẻ bị tay chân miệng bố mẹ tuyệt đối không được chủ quan. Lúc này cần cho trẻ đến gặp bác sĩ để được hướng dẫn chăm sóc và điều trị đúng cách giúp ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm về sau.

7. Cách điều trị và chăm sóc khi trẻ bị tay chân miệng

Để đẩy nhanh quá trình khỏi bệnh tay chân miệng, trẻ cần được bố mẹ chăm sóc một cách khoa học theo những phương pháp dưới đây:

7.1 Trẻ cần được cách ly và hạn chế tiếp xúc

Điều đầu tiên, để tránh lây nhiễm cho người khác thì trẻ cần phải được cách ly. Nếu người nhà phải chăm sóc trẻ bị bệnh tay chân miệng thì cần đeo khẩu trang, nên tránh đụng chạm trực tiếp vào người bé, không nên ôm hôn để tránh làm virus lây lan.

Khi trẻ được chẩn đoán bị bệnh, bố mẹ cần cho trẻ cách ly ít nhất từ 10 đến 14 ngày. Phụ huynh cũng nên đặc biệt quan tâm đến việc khử khuẩn và làm sạch môi trường xung quanh như: vệ sinh đồ chơi, bát đũa ăn cơm, tay nắm cửa và những nơi trong nhà mà bé thường tiếp xúc.

Tay chân miệng rất dễ lây nhiễm, trẻ cần được cách ly khi mắc bệnh

7.2 Cha mẹ cần cho trẻ ăn gì khi bị tay chân miệng?

Chế độ dinh dưỡng của trẻ là yếu tố tác động rất lớn đến hiệu quả của quá trình điều trị bệnh. Trong thời gian này, bố mẹ cần đảm bảo trẻ được ăn chín, uống sôi và đầy đủ chất dinh dưỡng, giúp bù lại tình trạng mất nước. Nếu trẻ đang trong độ tuổi bú mẹ thì cần cho bú nhiều lần trong ngày, giúp bổ sung lượng vitamin và khoáng chất cần thiết.

Đối với trẻ lớn hơn một chút thì nên được ăn những món dễ tiêu hóa như cháo và các món súp. Bởi lẽ, ở giai đoạn này do niêm mạc miệng đang bị tổn thương, trẻ sẽ rất khó để ăn được những món thô, nếu ăn sẽ gây đau rát và làm tình trạng biếng ăn ngày càng nặng hơn. Vì thế, cha mẹ nên bổ sung các thức uống như sữa hạt, sữa bột để bổ sung năng lượng cũng như thuận tiện hơn cho quá trình tiêu hóa của bé.

7.3 Lưu ý khi tắm rửa và vệ sinh cho trẻ đúng cách

Trẻ bị tay chân miệng cần phải được vệ sinh sạch sẽ hàng ngày. Tuyệt đối không để cho trẻ ăn bốc hay mút tay, ngậm đồ chơi, không dùng chung khăn ăn và nên khử trùng vật dụng ăn uống. Bố mẹ hãy giúp trẻ tạo thói quen thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, đặc biệt là trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

Bên cạnh đó, trẻ cần được hướng dẫn trẻ che mũi và miệng đúng cách trong khi ho và hắt hơi để tránh lây lan virus ra môi trường. Bộ y tế cũng đưa ra khuyến cáo không cho trẻ đưa tay lên những bộ phận có thể tiết dịch như mắt, mũi, miệng. Những điều này sẽ góp phần tránh lây lan virus, hạn chế làm bệnh tình của trẻ chuyển biến nặng hơn.

Cần che chắn vùng mũi và miệng khi hắt hơi tránh virus lây lan

Bố mẹ nên tắm rửa cho trẻ bằng nước ấm mỗi ngày, ở nơi kín gió để hạn chế nhiễm trùng và ngăn ngừa nguy cơ bị nhiễm lạnh. Hơn nữa, điều này cũng khiến cho tinh thần của trẻ thoải mái hơn, tốt cho việc điều trị bệnh.

Quần áo và tã lót của trẻ phải được thay mới thường xuyên, sau đó ngâm với các dung dịch sát khuẩn chuyên dụng. Bệnh tay chân miệng lây mạnh nhất ở tuần đầu tiên, nhưng virus gây bệnh lại có thể tồn tại đến vài tháng sau đó trong phân. Do đó, bố mẹ cần xử lý các chất thải của trẻ một cách an toàn.

7.4 Dùng thuốc điều trị bệnh tay chận miệng cho trẻ

Một điểm đáng lưu ý là bệnh tay chân miệng đến hiện nay vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Bệnh này sẽ được điều trị dựa trên các triệu chứng xuất hiện với những đối tượng khác nhau. Bố mẹ tuyệt đối không cho trẻ dùng thuốc nếu không có chỉ dẫn của bác sĩ có chuyên môn.

Dưới đây là những biện pháp cơ bản trong quá trình điều trị giúp duy trì chức năng sống ở những bệnh nhân biến chuyển nặng, có dấu hiệu suy tuần hoàn hoặc suy hô hấp:

• Hạ nhiệt: Nếu trẻ có dấu hiệu sốt cao (từ 38,5 độ C trở lên), bố mẹ cần cho trẻ uống ngay thuốc acetaminophen hay paracetamol để hạ nhiệt.
• Bù nước và các chất điện giải: Bố mẹ nên cho trẻ uống các loại dung dịch điện giải như oresol hay hydrite để cải thiện tình trạng mất nước
• Trường hợp trẻ bị loét miệng hoặc sốt: bố mẹ cần tăng cường lượng kẽm và vitamin C cho trẻ.
• Điều trị triệu chứng loét miệng: Trẻ cần lau miệng sạch sẽ trước và sau khi ăn với glycerin borat dạng dung dịch. Bố mẹ cũng nên rơ miệng cho trẻ, vì trong gel rơ miệng có chứa các chất giúp giảm đau và sát khuẩn, cải thiện tình trạng biếng ăn.

*Có thể do thông tin sai lệch từ người đi trước hoặc do thiếu kiến thức về bệnh tay chân miệng, một số bậc phụ huynh còn mắc một sai lầm rất nghiêm trọng làm cho tình trạng bệnh ngày càng nặng hơn. Đó là việc BÔI THUỐC XANH lên những nơi nổi mụn nước của trẻ, điều này không những không làm cho bệnh tình thuyên giảm mà còn làm biến dạng các vết loét, gây khó khăn cho bác sĩ trong quá trình thăm khám và điều trị bệnh.

Cha mẹ không nên tự ý bôi thuốc xanh cho trẻ nếu không có sự hướng dẫn từ bác sĩ

7.5 Cách giảm đau mụn nước khi bị tay chận miệng tại nhà

Điều tiên quyết để giảm đau mụn nước khi bị bệnh tay chân miệng là bố mẹ cần để vùng bị nổi mụn nước của trẻ được thoáng khí, hạn chế để trẻ sờ hay tiếp xúc vào gây vỡ.

Đồng thời, cho trẻ súc miệng từ 3 đến 4 lần trong ngày giúp giảm đau và làm cho tình trạng vết loét mau lành hơn. Bạn cũng có thể tắm cho bé bằng cách pha nước muối Epsom để đẩy nhanh quá trình làm lành vết mụn nước.

Một cách giảm đau khác chính là dùng các loại thuốc có dạng kem bôi hoặc dung dịch kháng khuẩn. Cách này sẽ làm cho vết mụn nước ít bị ngứa đồng thời khô nhanh hơn và hạn chế để lại sẹo sau này.

Bác sĩ LƯU Ý:

Trẻ em chưa nhận thức được rõ ràng sự nguy hiểm của bệnh cũng như tình trạng sức khỏe bản thân. Vậy nên các phụ huynh không nên xem nhẹ các triệu chứng bất thường của con. Khi xuất hiện bất cứ triệu chứng nào của bệnh tay chân miệng, bố mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám càng sớm càng tốt, để trẻ được chẩn đoán và chữa trị kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm.

Qua những thông tin vừa cung cấp, chúng tôi hy vọng bố mẹ sẽ có thêm những hiểu biết về bệnh tay chân miệng, chủ động trong cách phòng chống và chăm sóc con em mình khi mắc bệnh. Nếu có bất kỳ câu hỏi hay thắc mắc nào, khách hàng xin vui lòng liên hệ đến đường dây nóng 1900 3366 hoặc trực tiếp đến tổ hợp Y tế MEDIPLUS địa chỉ 99 Tân Mai, Hoàng Mai, HN để nhận được những giải đáp chính xác từ chuyên gia.

*Bài viết mang tính tham khảo, không thay thế việc chẩn đoán và phác đồ điều trị y khoa!