Hội chứng hậu Covid: Nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị

Trong số 2,2 triệu bệnh nhân đã khỏi Covid-19 tại Việt Nam, rất nhiều trường hợp người bệnh phải gánh chịu những di chứng hậu Covid, thậm chí các di chứng này còn nặng nề hơn khi đang mắc bệnh. Để có thể giúp mình và người thân, hãy cùng tìm hiểu rõ ràng hơn về Hội chứng hậu Covid trong bài này.

Hội chứng hậu Covid là gì?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hội chứng hậu COVID-19 (post COVID-19 condition) là tình trạng bệnh lý ở những người có tiền sử nhiễm SARS-CoV-2, thường xuất hiện sau 3 tháng kể từ khi bắt đầu mắc COVID-19 và kéo dài ít nhất 2 tháng mà không thể giải thích bằng chẩn đoán thay thế.

Hội chứng hậu Covid là như thế nào?

Các biểu hiện thường gặp của hội chứng hậu Covid

Không chỉ xảy ra ở những người lớn tuổi và những người mắc nhiều bệnh nền nghiêm trọng mà những người trẻ tuổi và khỏe mạnh cũng có thể có các triệu chứng hậu covid-19. Giống như khi bị nhiễm COVID-19, hội chứng hậu COVID kéo dài gây tổn thương và biểu hiện triệu chứng ở nhiều cơ quan: tim mạch, hô hấp thần kinh, nội tiết, thận, da, lông…Với Các triệu chứng phổ biến nhất bao gồm:

• Mệt mỏi kéo dài.
• Đau đầu, đau cơ khớp.
• Ho, khó thở, đặc biệt khó thở khi vận động mạnh.
• Rụng tóc, mất khả năng khứu giác, mùi vị.
• Giảm khả năng nhận thức, giảm tập trung, trí nhớ, hay các rối loạn tâm lý, như lo âu, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ.

Ảnh hưởng của hội chứng hậu Covid đến sức khỏe người bệnh

Khi cơ thể bị tấn công bởi virus SARS-CoV-2, hệ miễn dịch sẽ giải phóng các cytokine gây viêm ức chế virus. Tuy nhiên, hệ miễn dịch của một số người phản ứng quá mức dẫn tới viêm toàn hệ thống (cơn bão cytokine) tấn công ngược lại cơ thể, làm các cơ quan nội tạng suy kiệt, tăng nguy cơ mắc nhiều di chứng:

Di chứng tim mạch

Các tổn thương tim mạch hậu Covid-19 thường gặp gồm: viêm cơ tim, xơ hóa mô kẽ cơ tim, suy chức năng tế bào nội mạc và viêm mạch máu, thuyên tắc huyết khối, rối loạn nhịp tim. Nguyên nhân dẫn đến các tổn thương trên cơ tim trực tiếp do nCoV và gián tiếp do cơn bão cytokine gây viêm, hoại tử các tế bào cơ tim, dẫn đến viêm cơ tim và hậu quả là suy tim.

Quá trình tổn thương tế bào nội mạc mạch máu và viêm mạch máu do nCoV làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối (cục máu đông) trong lòng mạch máu và gây tắc mạch máu. Tắc huyết khối ở các vị trí nguy hiểm đều có thể dẫn đến đột tử như tắc động mạch phổi, nhồi máu cơ tim cấp.

Di chứng về hô hấp

nCoV thường tấn công mạnh mẽ nhất vào phổi người bệnh, gây ra các tổn thương. Bao gồm các rối loạn chức năng hô hấp: giảm độ khuếch tán phổi, hạn chế dung tích phổi, bất thường hình ảnh học: xơ phổi, giãn phế quản trên CT scan ngực. Dù những tổn thương này đã được chữa lành nhưng cũng sẽ để lại các mô xơ, gây sẹo rải rác ở phổi và các sẹo này không thể phục hồi về trạng thái ban đầu, giống như sẹo trên da.

Di chứng thần kinh

Viêm toàn thân và rối loạn đông máu do nCoV ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh, gây ra tình trạng rối loạn hệ thần kinh thực vật, thiếu máu não. Lúc này khả năng điều chỉnh đường máu, điện giải (như natri, kali, clo, canxi…) khiến khả năng co bóp của cơ và khả năng dẫn truyền thần kinh suy giảm.

Ảnh hưởng hệ thần kinh sau khi nhiễm Covid

Các biểu hiện thường gặp ở bệnh nhân COVID-19 như là nhức đầu, chóng mặt, thay đổi ý thức, rối loạn khứu giác và vị giác, co giật và đột quỵ. Và các biến chứng thần kinh do COVID-19 có thể gây ra như viêm não, viêm tủy, hội chứng Guillain-Barré, đột quỵ…

Di chứng nội tiết

Các nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh rằng virus SARS-CoV-2 sau khi nhiễm vào cơ thể con người có thể khiến tinh trùng của nam giới giảm chất lượng và số lượng. Còn ở nữ thì hoạt động của buồng trứng và tử cung bị ảnh hưởng làm giảm khả năng thụ thai (do nang trứng không phát triển) và giảm khả năng làm tổ của trứng.

Giải thích cho điều trên, vì cấu trúc protein của virus SARS-CoV-2 có các gai S. Những gai này rất có ái lực với thụ thể ACE 2 (angiotensin-converting enzyme 2). Khi muốn xâm nhập vào tế bào cơ thể người, virus phải gắn gai S với thụ thể ACE 2 nằm trên màng tế bào. Sau đó, chúng chuyển vật liệu di truyền, hòa vào nhân tế bào con người.

Thụ thể ACE2 hiện diện rất nhiều ở màng tế bào niêm mạc miệng, phổi, tim và các cơ quan khác khắp cơ thể, trong đó có cơ quan sinh dục – là cơ quan đích dễ bị virus tấn công. Ở nam nhiều nhất là tinh hoàn và ở nữ là buồng trứng, nội mạc tử cung. Chính vì vậy mà khả năng sinh sản của người bệnh sau mắc Covid sẽ bị ảnh hưởng.

Các di chứng khác

Những cú sốc về mặt tâm lý như mất người thân do đại dịch, chứng kiến các đồng bệnh qua đời, bản thân bị bệnh tật giày vò, phải đối mặt với cái chết, cô đơn khi đi điều trị một mình… nhưng không thể điều hòa được cảm xúc về bình thường sẽ dẫn đến tình trạng rối loạn tâm lý, mất ngủ, trầm cảm… ở các F0 khỏi bệnh. 

Tình trạng kinh tế suy sụp kéo dài trong hơn hai năm qua, đặc biệt nhiều ngành nghề gần như không hoạt động gì, dẫn đến nạn thất nghiệp, thu nhập giảm như các ngành nghề du lịch, nhà hàng, khách sạn, cho thuê nhà, đất… là nguyên nhân dẫn đến nhiều rối loạn tâm lý lo âu, trầm cảm của bệnh nhân.

BẠN CẦN BIẾT:

• Sương mù não: Di chứng nguy hiểm hậu Covid
• F0 sau khi khỏi bệnh có nguy cơ tái nhiễm không?

Khắc phục các di chứng hậu Covid-19 như thế nào?

Bệnh nhân hậu Covid-19 cần chú ý lắng nghe cơ thể mình, nếu có bất kỳ dấu hiệu như khó thở, tim đập nhanh, chóng mặt, ngất… thì lập tức thăm khám để được chỉ định các xét nghiệm như điện tâm đồ, siêu âm tim, siêu âm tĩnh mạch chi dưới tìm huyết khối tĩnh mạch sâu… nhằm phát hiện và điều trị kịp thời.

Khi phát hiện có tình trạng đông máu, bệnh nhân lập tức đến các cơ sở y tế, bác sĩ sẽ cho uống thuốc chống đông máu theo liều lượng và thời gian thích hợp. Nếu có biểu hiện suy tim thì bệnh nhân được điều trị các thuốc cải thiện suy tim, giảm khó thở, sưng chân và theo dõi sự cải thiện của viêm cơ tim với điều trị nội khoa. Các thuốc chống loạn nhịp tim thích hợp với từng loại rối loạn nhịp tim cũng sẽ được cân nhắc kỹ càng.

Khi bệnh nhân khó thở cần bình tĩnh và kiên trì tập thở, chủ động tăng cường dinh dưỡng, tránh nguy cơ mắc các bệnh lý khác. Trường hợp bị mất mùi nên tập ngửi bằng các loại tinh dầu hoặc vỏ cam, vỏ chanh có mùi hương. Người bị rụng tóc cần bổ sung thêm vitamin, khoáng chất, nhất là kẽm, B Complex. Mệt mỏi thì nên cố gắng ngủ đủ giấc, điều độ, nghỉ ngơi hợp lý…

Người bị ho cần kiểm tra những tác động từ thời tiết, bệnh lý hen suyễn, cảm cúm để loại trừ nguyên nhân do hậu COVID-19. Người có biểu hiện đau nhức xương khớp, cơ thể nên sử dụng thuốc xoa bóp, uống giảm đau, tăng cường tập luyện vận động, làm việc nhà nhẹ nhàng. Chỉ nên đi khám hậu COVID-19 khi đã tăng cường nhiều giải pháp nhưng biểu hiện bệnh vẫn kéo dài.

Nhận biết triệu chứng nghiêm trọng để đến bệnh viện kịp thời: Đừng bỏ qua các dấu hiệu nào dù là nhỏ nhất. Hội chứng hậu Covid-19 có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh hậu Covid-19

Tuân thủ chế độ ăn uống lành mạnh:

• Tăng cường các loại rau củ quả, protein tốt (Thường có nhiều trong thịt gà nạc, thịt lợn nạc, cá, thịt bò nạc, đậu phụ, đậu, đậu lăng, sữa chua ít béo, sữa, pho mát, hạt, quả hạch và trứng).
• Chất béo tốt (là các loại chất béo có nguồn gốc từ cá, dầu thực vật.
• Hạn chế các chất béo có nguồn gốc từ các loại gia cầm (gà, vịt…) các loại động vật có vú (lợn, bò…)
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm nhiều muối và thực phẩm nhiều đường.

Người bệnh cũng được khuyến cáo dùng những loại thuốc hỗ trợ như vitamin, khoáng chất, các sản phẩm giúp giảm căng thẳng như các loại thực phẩm chức năng tác dụng an thần, tăng cường tuần hoàn não… có nguồn gốc thảo dược.

Chế độ dinh dưỡng cho người bệnh hậu Covid

Bài tập vận động để hồi phục sau khi mắc Covid

Tập thể dục gắng sức ngay sau khi khỏi Covid-19 có thể gây căng thẳng cho tim và các cơ quan khác của cơ thể như phổi, gan. Vì vậy, người bệnh cần bắt đầu bằng những bài tập nhẹ nhàng như: bài tập co duỗi chân, gập gối, đứng nhón chân, dang gập khuỷu tay, squat…  sau đó từ từ tăng cường độ tập lên như lúc chưa mắc bệnh.

Đồng thời, phổi thường là bộ phận bị ảnh hưởng nhất sau khi mắc Covid-19, vì vậy người bệnh cần tập trung  các bài tập phục hồi chức năng phổi rất cần thiết để cải thiện chức năng hô hấp, từ đó giảm các triệu chứng nặng nề của các bộ phận khác. Một số bài tập mà bạn có thể tham khảo:

Bài tập dành cho chân: Bài tập vận động chân như đi bộ, bước lên cầu thang, ngồi duỗi thẳng gối, gập duỗi cổ chân, xoay cổ chân, gập duỗi gối, nâng hạ chân, gập duỗi ngón chân, dạng chân ở tư thế nằm nghiêng…

Bài tập dành cho tay: Các bài tập dành cho tay bao gồm xoay vai, giơ cao hai tay, gập khuỷu với vật nặng; ấn vai xuống giường hoặc nền, dang ngang vai 90 độ với vật nặng, giơ hai tay lên cao với vật nặng; gập khuỷu khi hai tay dang ngang.

Bài tập kết hợp chân và thân mình: Đứng nhón gót chân/mũi chân hai tay vịn vào ghế, làm động tác squat, chuyển từ tư thế đứng sang ngồi và ngược lại.

Bài tập hít thở sâu

• Ngồi/nằm ở tư thế thoải mái.
• Đặt tay lên trên bụng.
• Khép miệng, hít sâu vào bằng mũi và đưa không khí xuống dưới bụng (nơi bạn đặt tay).
• Từ từ thở ra bằng mũi, bụng hóp lại.
• Lặp lại động tác này từ 3-5 lần.

Bài tập thở ngực

• Đặt một tay lên bụng, một tay lên bụng.
• Bắt đầu hít vào tối đa cho lồng ngực nở ra (hóp bụng, không cho bụng phình ra lúc hít vào).
• Từ từ thở ra.
• Lặp lại động tác này từ 3-5 lần.

Bài tập thở hồi phục sức khỏe hậu Covid

Các câu hỏi thường gặp về hậu Covid

Sau bao lâu thì nên đi khám hậu Covid-19?

Người bệnh đã mắc Covid-19 sau khi khỏi bệnh thì nên đi khám nếu các triệu chứng vẫn kéo dài hoặc khi xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng (suy nhược nặng, dấu hiệu đông máu, khó thở, rối loạn tâm thần như hoảng loạn, bế tắc,…). Bệnh nhân không biểu hiện triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ vẫn nên đi khám hậu Covid-19 để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. 

Các xét nghiệm cần làm để chẩn đoán sớm di chứng hậu Covid-19 là gì?

Các xét nghiệm có tác dụng chẩn đoán sớm di chứng hậu Covid-19 bao gồm:

• Các xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh như X-quang, CT phổi để đánh giá chức năng, tình trạng và vị trí tổn thương phổi.
• Xét nghiệm chức năng gan (xét nghiệm AST và ALT), thận (Chỉ số Creatinin, chỉ số Ure) và nội tiết
• Xét nghiệm đánh giá tình trạng tăng đông (các cục máu đông hạn chế lưu thông máu): D-dimer, aPTT (thời gian thromboplastin), TQ (thời gian Quick)
• Xét nghiệm đánh giá tình trạng viêm: Xét nghiệm LDH (axit lactic dehydrogenase), VS, hs-CRP giúp đánh giá tình trạng nhiễm trùng và bệnh mạn tính
• Đánh giá chức năng tim mạch hậu Covid-19: Điện tim, siêu âm tim đánh giá tổn thương trên tim và tình trạng rối loạn nhịp; MRI não, siêu âm động mạch cảnh, siêu âm bụng, siêu âm mạch máu chi dưới đánh giá tổn thương tăng đông dẫn đến tắc nghẽn mạch.
• Đánh giá sức khỏe tâm thần hậu Covid-19: Một số vấn đề về sức khỏe tâm thần có thể gặp ở người bị nhiễm Covid-19 hoặc chưa nhiễm Covid-19 bao giờ như: lo lắng, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Vì sao cần chụp CT phổi cho người bệnh hậu Covid-19?

Phổi là cơ quan bị ảnh hưởng nặng nề nhất sau mắc Covid-19. Chính vì vậy, chụp CT phổi sẽ giúp đánh giá chính xác chức năng, tình trạng và vị trí tổn thương ở phổi. Từ đó, bác sĩ sẽ đưa ra được những phác đồ điều trị phù hợp với từng đối tượng.

Tại sao cần làm xét nghiệm máu đối với bệnh nhân hậu Covid-19?

• Xét nghiệm các yếu tố trong máu để đánh giá chức năng gan, thận. Trong đó, AST và ALT là chỉ số men gan phản ánh tình trạng tổn thương gan. Chỉ số Creatinin là giá trị quan trọng để đánh giá chức năng và bệnh lý thận. Chỉ số Ure phản ánh tình trạng chức năng gan và thận. 
• Xét nghiệm các yếu tố liên quan đến tình trạng tăng đông như D-dimer, aPTT (thời gian thromboplastin), TQ (thời gian Quick) giúp chẩn đoán tình trạng tăng đông, cũng như dự đoán và phòng ngừa các biến chứng liên quan đến đông máu.
• Xét nghiệm LDH (axit lactic dehydrogenase) tìm kiếm các dấu hiệu tổn thương mô trong cơ thể. Các xét nghiệm VS, hs-CRP giúp đánh giá tình trạng nhiễm trùng và bệnh mạn tính, cũng như các nguy cơ tim mạch tiềm ẩn.

Tôi có thể thực hiện thăm khám hậu Covid ở đâu? Hết bao nhiêu tiền?

Để giúp sàng lọc sớm những di chứng cho người bệnh sau khi mắc Covid-19, MEDIPLUS xây dựng gói chăm sóc sức khỏe hậu Covid với các danh mục khám như sau:

Gói khám và kiểm tra sức khỏe hậu Covid

MEDIPLUS tự hào là một trong những cơ sở khám chữa bệnh hàng đầu được nhiều người bệnh tin tưởng lựa chọn và đánh giá cao từ chất lượng điều trị đến dịch vụ chăm sóc khách hàng

• Đội ngũ bác sĩ, chuyên gia chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, công tác tại các Bệnh viện lớn: Bệnh viện K, Bạch Mai, Việt Đức.
• Hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại, tiên tiến giúp tầm soát bệnh chính xác, hỗ trợ điều trị đạt hiệu quả cao.
• Thực hiện nghiêm ngặt các biện pháp phòng dịch, khu vực sàng lọc tách biệt, đảm bảo an toàn. 
• Không gian xanh, rộng rãi, thoáng đãng đem lại cảm giác thư thái, dễ chịu.

Hy vọng với những chia sẻ trên đây về hội chứng hậu Covid, các triệu chứng chững như di chứng hậu Covid để lại, phần nào giúp mọi người có thêm những thông tin hữu ích trong việc phòng và điều trị bệnh một cách tốt nhất. Nếu cần được các chuyên gia, bác sĩ tư vấn về tinh trạng bệnh, liên hệ tới Hotline: 1900 3366 để biết thêm chi tiết về gói khám hậu Covid-19.

*Bài viết mang tính tham khảo thêm, không thay thế việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa!